Samen het veelkoppig monster van mensensmokkel bedwingen: hoe de netwerken van de ‘Sfinx van Gizeh’ en anderen werden ontrafeld

Of hij mensensmokkelaars kent? „Ja, natuurlijk”, zegt Hamza Errachidi (1993) breed lachend. Met de voeten gestoken in mintgroene sneakers en een beige rolkoffer aan de hand, blijft de ondernemer uit Casablanca staan voor een praatje, nadat hij zich op deze grijze oktoberochtend als asielzoeker heeft geregistreerd bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. „Mensensmokkelaars kwam ik heel veel tegen in Servië”, zegt de Marokkaan in het Engels, „maar ze moesten mij en mijn vrienden uit Tunesië en Algerije niet. Alle Noord-Afrikanen zijn vies en roken drugs, zeiden ze tegen mij.” En dus ondernamen Errachidi en zijn vrienden de reis maar zelf: uit Casablanca naar Istanbul vliegen, en vandaar verder via de Balkanroute (Bulgarije, Servië, Hongarije, Oostenrijk, Duitsland) per bus, trein en auto.

Of ze mensensmokkelaars onderscheppen? „Zo nu en dan”, zegt een teamleider van de Koninklijke Marechaussee (KMar) tijdens een periodieke controle langs de A37 aan de Duitse grens bij Emmen. Verdekt opgestelde motoragenten halen deze oktobermiddag personenauto’s met geblindeerde achterruiten, bestelbusjes en vrachtauto’s met Oost-Europese en Baltische nummerplaten van de weg. Ze worden naar een parkeerterreintje even verderop gedirigeerd.

„We willen kunnen zien wie er allemaal achterin zit”, zegt de marchaussee, terwijl zijn collega’s de getinte achterdeur van een BMW met Pools nummerbord openen. Even verderop ‘besnuffelt’ een politiehond een vrachtwagen uit Litouwen. Een leeg kleuterzitje, uitgevoerd in hardroze bekleding, is het enige wat in de BMW wordt aangetroffen. Grijnzend scheurt de chauffeur met brullende motor weg.

‘Het cynische model’

Politici die ‘grip op migratie’ bepleiten, noemen de aanpak van internationale mensensmokkelbendes vaak in een moeite door. Demissionair premier Mark Rutte (VVD) hoopte met deals, zoals met de Tunesische dictator Kais Saied, „het cynische model van mensensmokkelaars aan te pakken”. Politici rechtvaardigen een strengere bewaking van de Europese buitengrenzen vaak als een poging om „mensensmokkelaars brodeloos te maken”, die asielzoekers à raison van soms 25.000 euro met wankele bootjes over de Middellandse Zee brengen. Velen verdrinken. Of stikken later in een busje. Midden oktober nog haalde de Duitse politie zeven dode vluchtelingen uit een voertuig, dat in Zuid-Beieren was gecrasht op de vlucht voor de politie. In het busje zaten 23 personen op elkaar gepakt.

Hoe actueel het fenomeen ook voor Nederland is, bleek vorige week weer. Toen pakte de KMar vijf mannen op uit Hengelo en Enschede, die tientallen migranten uit Syrië naar Europa zouden hebben gesmokkeld.

KMarNicolien Mijn drijfveer is niet om mensen te weren. Ik wil nietsontziende bendes aanpakken die kwetsbare mensen uitbuiten

Ondanks de grote belangstelling voor het onderwerp, heeft geen enkele politieke partij specifieke plannen of maatregelen tegen de mensensmokkel in haar programma opgenomen. ‘Daders zwaarder straffen’, is zo’n beetje de concreetste maatregel die wordt genoemd. Maar welke daders precies? Het aantal aanhoudingen van verdachten van mensensmokkel daalt namelijk al jaren, blijkt uit cijfers die de Kmar aan NRC verstrekte: in 2021 nog 246, in 2022 slonk dat naar 215. En tot en met dit najaar slechts 115.

Hoe kan dat? Verliezen de nationale politiediensten en marechaussee hun ‘grip’ op het veelkoppig monster dat de internationale mensensmokkel volgens experts nog steeds is? Een woordvoerder van de KMar mailt: „Het is uit de cijfers moeilijk te concluderen of je grip verliest of juist krijgt. Wel kun je zeggen dat criminele organisaties hun werkwijze makkelijk aanpassen. Daarnaast kost zowel controleren als opsporen veel capaciteit, een schaars goed.” Bovendien reflecteren de getallen de gewijzigde prioriteiten, aldus de woordvoerder: niet louter de chauffeurs met een illegaal gezin op achterbank aanhouden die snel optellen in de statistieken, maar vooral de „sleutelfiguren upstream” aanpakken die de levens van talloze migranten in gevaar brengen.

In het veld

Wie de bestrijders van mensensmokkel in het veld vraagt waaraan ze behoefte hebben, krijgt nooit „zwaardere straffen” te horen, zoals bijvoorbeeld de VVD bepleit (en wat in 2016 trouwens al gebeurde) . Wel veelgevraagd is een andere evergreen uit de wereld van de mensensmokkelbestrijding: „Meer mogelijkheden voor Europese samenwerking bij de uitwisseling van gegevens”, zegt kapitein Stan Verberkt tijdens de controle langs de A37.

Die samenwerking bleek bijvoorbeeld cruciaal toen juni 2022 een groot internationaal smokkelnetwerk werd opgerold. In Oostenrijk, Duitsland, Hongarije, Roemenië, Servië en Nederland arresteerde de politie acht zogeheten kingpins van smokkelorganisaties. Bijna 140 verdachten werden aangehouden, betrokken bij zo’n tienduizend mensensmokkelzaken.

De persoon die een belangrijke rol speelde bij deze actie resideert in een kantoor aan de rand van Coevorden. Nicolien is de ongekroonde koningin van de recherche van de KMar in Noordoost-Nederland. De chef geeft om veiligheidsredenen haar achternaam niet prijs, maar vermeldt wel als persoonlijk detail dat ze zich in het weekend wijdt aan het melken van het vee op de boerderij van haar man en haarzelf. „Heel ontspannend na die lange kantoordagen”, zegt Nicolien met een onvervalst noordelijk accent.

Het Dagblad van het Noorden plaatste haar begin dit jaar op een voetstuk. De recherchechef/melkveehoudster stond volgens de krant aan de basis van het succes van de grote Europol-actie van juni 2022. „Het begon gewoon met gezond boerenverstand”, lacht ze met een wegwuifgebaar. Haar team vergeleek anderhalf jaar geleden gegevens uit de telefoons van twee asielzoekers, die op dezelfde manier met een auto naar Nederland waren gebracht. Eén was vlak bij Ter Apel onderschept, de ander in het zuiden, bij Vaals. In hun telefoons kwam eenzelfde telefoonnummer voor dat uiteindelijk leidde naar de ‘Sphinx van Gizeh’ in Egypte. Abu Ahol, noemde hij zichzelf, ‘de Almachtige’.

Door informatie van betrokken landen en gegevens van Europol te combineren, kon het netwerk van sleutelfiguren rondom Abu Ahol worden ontrafeld. „Als de politiediensten in Europa elkaar niet hadden vertrouwd”, analyseert Nicolien, „en de beschikbare puzzelstukjes niet naast elkaar hadden gelegd, was dat nooit gelukt.” Die samenwerking is nooit een vanzelfsprekendheid en kan nog altijd beter, benadrukt ze. Dat heeft niet alleen te maken met verschillende culturen, maar ook met uiteenlopende belangen. „Waarom zou een Oost-Europese politiedienst investeren in onderzoek naar smokkelstromen richting West-Europa?”

KMarNicolien Nadat ze niet meer gratis hun gebit konden laten oplappen, verminderde de toestroom aanzienlijk

Moldavisch reisgezelschap

Het onderzoek naar de Sfinx van Gizeh is niet haar enige succes. Nicolien noemt een andere casus („Ja sorry, dat succes trek ik toch even naar ons toe”) die volgens haar de noodzaak van iets anders blootlegt. Dit keer gaat het niet alleen om soepel schakelende Europese politiediensten, maar vooral om snel en passend handelen van de nationale overheid.

Zo’n vier jaar geleden, november 2019, werden binnen korte tijd rond Ter Apel en elders in het Noorden groepen Moldaviërs aangehouden zonder geldige reispapieren. De ene keer ging het om gezinnen in een busje met een chauffeur. De andere keer was het een grote oranje touringcar die een reisgezelschap van 65 Moldaviërs bij het aanmeldcentrum afleverde.

Ook in dit geval leidde intensief recherchewerk van Nicolien en haar collega’s in binnen- en buitenland naar tussenpersonen en sleutelfiguren. Ze stuitten op een ring van commerciële (uitzend)bureaus in Chisinau en andere steden van het straatarme Oost-Europese Moldavië. Die pompten grote groepen migranten langs relatief gerieflijke asielzoekerscentra in Europa; daar was het leven aanzienlijk beter dan thuis. „Hier draaide een complete asielcarrousel op een uitgekiend businessmodel”, vertelt Nicolien.

De Moldavische draaimolen werd in 2020 grotendeels tot stilstand gebracht, nadat tussenfiguren en hoofdrolspelers waren opgepakt, mede door de interventie van Coevorden. Minstens zo belangrijk, analyseert teamchef Nicolien, was dat de voorzieningen voor de Moldaviërs en soortgelijke economische vluchtelingen uit Oost-Europa binnen korte tijd door de verantwoordelijke bewindslieden werden versoberd. „Het hoge bedrag aan leefgeld en goede zorgvoorzieningen waren belangrijke ‘trekkers’, zo bleek uit de verklaringen die ze aflegden”, zegt Nicolien. „Nadat dat leefgeld flink was verlaagd en ze niet meer gratis hun gebit konden laten oplappen, verminderde de toestroom aanzienlijk.”

Aanvoer uit Wit-Rusland

Het nettoresultaat van dit alles? „We moeten reëel blijven”, zegt Nicolien terwijl ze opstaat om aan haar avonddienst te beginnen. „Zolang er oorlogen, conflicten en grote armoede in de wereld blijven, zullen smokkelaars werk blijven houden. Als ik bijvoorbeeld zie wat momenteel in en rond Gaza gebeurt, kan ik me goed voorstellen dat er straks Israëliërs en Palestijnen onze kant op komen.”

Haar recherchewerk heeft veel weg van Sisyfus’ straf, die tot het einde der dagen een steen de berg op moest duwen, waarna die vlak onder de top weer naar beneden rolde. Nicolien benadrukt echter dat haar werkplezier daardoor geenszins in het geding komt. „Mijn drijfveer is niet om ervoor te zorgen dat er minder mensen hierheen komen. Ik wil nietsontziende bendes aanpakken die kwetsbare mensen uitbuiten.” En ze wil de pakkans verhogen, omdat anders ‘zwaardere straffen voor mensensmokkelaars’ een loze belofte blijft.

Helaas, constateert ze, krijgt het internationale smokkelwezen altijd weer een stevige impuls van nieuwe ontwikkelingen. „Zo is er ook nog de aanvoer uit Wit-Rusland.” De teamchef in Coevorden doelt op activiteiten van dictator Alexander Loekasjenko die najaar 2021 samen met Rusland duizenden vluchtelingen uit Syrië liet halen om ze via Istanboel en Minsk door te sturen naar de grens met Polen. Doel: het veiligheidsapparaat van Polen ontregelen, chaos scheppen in de asielcentra in West- en Midden-Europa alsmede polarisatie in de westerse samenleving over migratie aanwakkeren. En, minder bekend: de weg banen voor bevriende, criminele netwerken die een eigen slaatje uit de smokkel wilden slaan.

Kennelijk bevalt de inzet tegen het Westen van migranten als geopolitiek wapen Moskou goed. Zes jaar eerder al, eind 2015, had Rusland zo’n 5.000 asielzoekers uit Syrië en Afghanistan, voorzien van fietsjes, de grens met Noorwegen overgestuurd, hoog boven de Poolcirkel. En vorige week was Finland aan de beurt. Bij vier, normaliter verlaten grensposten met Rusland, meldden zich ineens dagelijks tientallen asielzoekers zonder geldige papieren. Ze kwamen uit Irak, Jemen, Somalië en Syrië. Premier Petteri Orpo beschuldigde Moskou van een „gerichte actie”, als pesterij voor het kersverse NAVO-lidmaatschap van de Finnen. Het land heeft de grensposten inmiddels gesloten.

De grensbewaker lachte

Ook Nederland wordt getuige de opmerking van Nicolien geconfronteerd met de gevolgen van de (Wit-)Russische acties, al zijn de aantallen vooralsnog klein. De marechaussee ziet geen reden om haar aanpak aan te passen, aldus een woordvoerder. Het Dagblad van het Noorden reconstrueerde in mei van dit jaar hoe een vluchteling uit Jemen door Moskou en Minsk richting Nederland was geholpen. Salah, die in een noodopvang in Assen terechtkwam, vloog november 2021 eerst naar Caïro, kreeg daar een visum voor Rusland, reisde met de hulp van smokkelbendes per auto van Moskou naar Minsk en daarna naar de grens met Polen.

„Op de grens werkten de smokkelaars en grenswachten samen”, vertelde Salah de krant. „We werden in legerauto’s vervoerd.” En toen hij bij een van zijn zeven pogingen de grens met Polen over te steken, tot zijn grote schrik werd opgemerkt door een Wit-Russische grensbewaker, „lachte die en zei: ga naar Europa.”